CẨM NANG CHUYỂN ĐỔI SÔ

CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG XÃ HỘI LÀ GÌ ?

Chuyển đổi số trong xã hội nhằm hình thành xã hội số.  Xã hội số, xét theo nghĩa rộng, là bao trùm lên mọi hoạt động  của con người. Động lực chính của xã hội số là công nghệ số,  dựa trên sự tăng trưởng thông tin, dữ liệu một cách nhanh  chóng, làm thay đổi mọi khía cạnh của tổ chức xã hội, từ  chính phủ, kinh tế cho tới người dân. Xã hội số, xét theo nghĩa  hẹp, gồm công dân số và văn hóa số. Theo nghĩa này, xã hội  số, cùng với chính phủ số và kinh tế số tạo thành ba trụ cột  của một quốc gia số. 

 Trong các phần tiếp theo, xã hội số được nhắc đến theo  nghĩa hẹp.  

Thế nào là chuyển đổi số lấy người dân là trung tâm ? 

 Điện thoại di động thông minh là phương tiện chính của  người dân trong thế giới số, vì vậy, chuyển đổi số lấy người  dân là trung tâm trước hết phải trang bị phương tiện cho  người dân, thông qua việc thực hiện phổ cập điện thoại di  động thông minh. Mỗi người dân một điện thoại thông minh.  Mỗi hộ gia đình một đường cáp quang.  

 Lĩnh vực có tác động xã hội, liên quan hàng ngày tới  người dân, thay đổi nhận thức nhanh nhất, mang lại hiệu quả,  giúp tiết kiệm chi phí cần ưu tiên chuyển đổi số trước, bao  gồm: Y tế, Giáo dục, Tài chính - Ngân hàng, Nông nghiệp, Giao  thông vận tải, Năng lượng, Tài nguyên và Môi trường, Sản xuất  công nghiệp.  

Công dân số là ai ? 

 Chín yếu tố cấu thành công dân số là khả năng truy cập  các nguồn thông tin số, khả năng giao tiếp trong môi trường  số, kỹ năng số cơ bản, mua bán hàng hóa trên mạng, chuẩn  mực đạo đức trong môi trường số, bảo vệ thể chất và tâm lý  trước các ảnh hưởng từ môi trường số, quyền và trách nhiệm  trong môi trường số, định danh và xác thực, dữ liệu cá nhân và  quyền riêng tư trong môi trường số.  

 Vào năm 2025, đại đa số người dân trên thế giới sẽ trải  qua một sự thay đổi to lớn chỉ trong vòng một thế hệ: Từ chỗ  gần như không tiếp cận được thông tin đến chỗ có thể truy  cập tất cả thông tin trên thế giới thông qua điện thoại di động  thông minh. 

Văn hóa số là gì ? 

 Văn hóa trong xã hội thực hình thành qua hàng trăm  năm, hàng nghìn năm. Còn xã hội số mới chỉ đang hình thành  trong vài chục năm trở lại đây. Vì vậy, văn hóa số cũng mới chỉ  đang hình thành, đó là các quy tắc ứng xử, chuẩn mực đạo  đức của con người trong môi trường số. 

CHUYỂN ĐỔI SỐ ĐEM LẠI LỢI ÍCH GÌ  CHO NGƯỜI DÂN ? 

 Chuyển đổi số giúp người dân bình đẳng về cơ hội tiếp cận dịch vụ, đào tạo, tri thức, qua đó giúp thu hẹp khoảng cách số thông qua việc phát triển chính phủ số, kinh tế số và  xã hội số.  

Chính phủ số đem lại lợi ích gì cho người dân ? 

 Chính phủ số nhờ dữ liệu số và công nghệ số thấu hiểu  người dân hơn, vì vậy, cung cấp dịch vụ số tốt hơn, chăm sóc  người dân tốt hơn.  Một đứa trẻ khi sinh ra được cấp một mã định danh duy  nhất, đến kỳ thì gia đình nhận được thông báo đi tiêm phòng từ  chính quyền, đến tuổi đi học thì chính quyền dựa trên số liệu dân  cư để quyết định phân bổ cơ sở vật chất của các cơ sở giáo dục,  tránh nơi bị thừa, nơi lại thiếu, đến tuổi trưởng thành thì tự động  nhận được căn cước công dân. Khi dịch bệnh bùng phát thì kịp  thời nhận được cảnh báo, chăm sóc y tế. Chính quyền hoạt động hiệu lực, hiệu quả và minh bạch  hơn còn giúp bảo vệ người dân tốt hơn.  

Kinh tế số đem lại lợi ích gì cho người dân ? 

 Kinh tế số cho phép mỗi người dân có thể tiếp cận toàn bộ  thị trường một cách nhanh chóng theo cách chưa từng có. Nếu  như trước đây, người dân mang hàng ra chợ bán thì chỉ tiếp cận  được vài chục đến vài trăm người trong khu vực địa lý hạn chế  của mình. Còn hiện nay, với thương mại điện tử, người dân có thể  bán hàng cho hàng triệu người, trên toàn thế giới.  

 Xã hội số đem lại lợi ích gì cho người dân ? 

 Chuyển đổi số có thể giúp xóa nhòa khoảng cách địa lý,  mang đến cơ hội bình đẳng cho người dân về tiếp cận dịch vụ,  mang lại một loạt những tiến bộ lớn về chất lượng cuộc sống.  Người dân có thể sống khỏe mạnh hơn nhờ các hình thức  chăm sóc y tế kịp thời, vui vẻ hơn với các hình thức giải trí đa  dạng và an toàn hơn. 

CHUYỂN ĐỔI SỐ ĐÃ THAY ĐỔI MỌI THỨ NHƯ THẾ NÀO ? 

 Chuyển đổi số, tham gia vào môi trường số có nghĩa là  mỗi người dân sẽ có cả danh tính trong thế giới thật và trong  thế giới ảo. Mỗi người sẽ cùng lúc sống trong hai thế giới, thế  giới thực và thế giới số, cùng hiện diện và có ảnh hưởng qua lại  lẫn nhau, từ đó thay đổi cách thức sống, giao tiếp và làm việc.  

Lối sống đã thay đổi như thế nào ? 

 Các thiết bị, màn hình và những máy móc khác nhau ở  xung quanh chúng ta và thay đổi lối sống của chúng ta. Mỗi  người dân có nhiều hơn các lựa chọn cho phù hợp với nhu cầu  của mình.  

Giao tiếp xã hội đã thay đổi như thế nào ? 

 Giao tiếp xã hội có thể diễn ra mọi lúc, mọi nơi, không rào  cản, không khoảng cách trên môi trường số. Những người nói  những ngôn ngữ khác nhau có thể giao tiếp với nhau trực tiếp  nhờ một ứng dụng phiên dịch theo thời gian thực. Những  người khiếm thính có thể được hỗ trợ bởi ứng dụng chuyển  đổi giọng nói thành chữ viết. Những người khiếm thị có thể  được hỗ trợ bởi ứng dụng chuyển đổi chữ viết thành giọng  nói. Một dàn nhạc giao hưởng có thể biểu diễn tại Nhà hát Lớn  Hà Nội với sự tham gia của các nhạc công ở Paris hay London.  

Y tế đã thay đổi như thế nào ? 

 Việc tư vấn khám chữa bệnh từ xa, qua điện thoại thông  minh chỉ là bước khởi đầu. Công nghệ số cho phép phân tích, giải  mã bản đồ gene để từ đó cung cấp thuốc men và dịch vụ y tế  được cá thể hóa cho mỗi người dân. Các cảm biến IoT nhỏ li ti có  thể được đặt bên trong cơ thể cho phép theo dõi diễn biến sức  khỏe, ghi nhận từng thay đổi nhỏ nhất một cách tức thời. Các  robot tự hành bằng công nghệ nano có thể chu du trong mạch  máu để dọn dẹp sạch mỡ máu. Người dân có thể chưa trực tiếp tự  chữa bệnh cho mình, nhưng họ có thể cảm nhận được mọi sự  thay đổi, và khi có chuyện xảy ra thì bác sĩ có thể nhanh nhất đưa  ra lời khuyên.  

Giáo dục đã thay đổi như thế nào ? 

 Trẻ em vẫn sẽ phải đến trường, phải giao tiếp và được  các giáo viên hướng dẫn, nhưng nhiều thứ sẽ thay đổi hoặc  đảo ngược lại. Nếu như trước đây 100% kiến thức được truyền thụ ở trên lớp thì hiện nay tỷ lệ kiến thức được truyền thụ trực  tuyến sẽ tăng dần lên. Thậm chí, trong giai đoạn giãn cách xã  hội vì dịch bệnh, 100% là học trực tuyến. Nếu như trước đây  lên lớp là để giảng bài, ở nhà là để tự làm bài tập, thì hiện nay  đảo ngược lại, học sinh có thể ở nhà nghe giảng bài trực  tuyến, nhưng lên lớp để làm bài tập và giải quyết các vấn đề  đặt ra theo các nhóm.  

 Nếu như trước đây giáo dục là trải nghiệm mang tính đại  trà, thì hiện nay, giáo dục lại là trải nghiệm mang tính cá thể  hóa. Phương pháp và tài liệu giáo dục linh động hơn, cho  phép thay đổi để thích nghi với cách học và tốc độ tiếp thu  kiến thức của từng học sinh chứ không theo như cách cũ  trước đó là buộc học sinh phải thay đổi để tuân theo phương  pháp giảng dạy trong lớp.  

Việc làm đã thay đổi như thế nào ? 

 Chuyển đổi số sẽ làm một số nghề biến mất hoặc xuất  hiện. Dự đoán đúng là không dễ, vì mọi thứ đều đang thay đổi,  nhiều ngành nghề mới vào lúc này con người vẫn chưa biết là  gì. Trong tương lai gần, những công việc được tự động hóa  nhiều sẽ là những việc không đòi hỏi kỹ năng xã hội và sự  sáng tạo.  

 Một số ví dụ về những nghề nghiệp có khả năng tự động  hóa cao gồm: Nhân viên tiếp thị từ xa, Nhân viên thư viện,  Người định giá bảo hiểm, Trọng tài thể thao, Nhân viên  chuyển phát nhanh. 

 Một số ví dụ về những nghề nghiệp ít bị ảnh hưởng gồm:  Chuyên gia trị liệu, Biên đạo múa, Bác sĩ phẫu thuật, Nhà tâm  lý, Nhà nhân chủng và khảo cổ học, Kiến trúc sư, Giám đốc  điều hành kinh doanh. 

LÀM SAO ĐỂ AN TOÀN TRONG  MÔI TRƯỜNG SỐ ? 

 Mỗi người dân tự có ý thức bảo vệ mình trong môi trường  số như bảo vệ mình trong môi trường thực, bảo vệ tài sản vô  hình của mình, chẳng hạn thông tin cá nhân, như bảo vệ tài  sản hữu hình khác. Chiếc điện thoại thông minh giờ đây trở  thành vật bất ly thân với nhiều người, và vì thế, là điểm yếu  nhất. 

Điện thoại thông minh đã trở thành gián điệp như thế nào ? 

 Điện thoại thông minh với quá nhiều tiện ích, với camera  chụp hình, microphone, xác định vị trí, kết nối mạng không dây và nhiều chức năng khác. Thật đáng tiếc, sự riêng tư và bảo mật  lại không phải là mối quan tâm hàng đầu đối với hầu hết nhà sản  xuất, vì họ quan tâm tới sự tiện lợi và giá thành để cạnh tranh  nhiều hơn.  Tất cả điều đó đã biến điện thoại thông minh thành các thiết  bị vô cùng lý tưởng để theo dõi, nghe lén, lấy vị trí, dữ liệu nhạy  cảm, thậm chí mạo danh để nhắn tin tới các điện thoại khác. Nếu một ai đó khống chế được chiếc điện thoại thông minh  của bạn, có thể người đó còn hiểu về bạn hơn chính bạn. 

Hacker xâm nhập vào điện thoại thông minh bằng cách nào ? 

 Có nhiều cách, từ dễ đến khó, được hacker sử dụng. Dễ nhất,  không cần có trình độ công nghệ, mà chỉ cần có các mánh khóe  lừa đảo, giả mạo. Hacker có thể thu thập thông tin công khai trên  mạng, chẳng hạn mạng xã hội, Internet, để xây dựng các nội  dung lừa đảo với thông tin đáng tin cậy dành riêng cho mỗi  cá nhân, thường là đánh vào lòng ham muốn riêng của mỗi cá nhân.  

 Cao cấp hơn, hacker có thể tạo ra các phần mềm, có thể  là phần mềm độc hại, hoặc phần mềm độc hại núp bóng một  ứng dụng thông thường, chẳng hạn ứng dụng xem phim,  nghe nhạc để dụ người dùng cài đặt và sử dụng. 

 Cao cấp hơn nữa, hacker chuyên nghiệp tấn công khai  thác các lỗ hổng, điểm yếu của điện thoại hoặc của các ứng  dụng chính thống để từ đó xâm nhập.  

Dấu hiệu nào cho thấy điện thoại thông minh đã bị “hack” ? 

 Điện thoại thường xuyên bị nóng dù không sử dụng, pin  của điện thoại bị “hao hụt” thường xuyên hay giảm tuổi thọ  mặc dù ít sử dụng ứng dụng, vì các phần mềm độc hại xâm  nhập chạy ngầm sẽ làm tiêu tốn tài nguyên điện thoại để quét  thiết bị và truyền thông tin trở lại máy chủ điều khiển của  hacker.  

 Điện thoại bỗng nhiên trở nên thường xuyên bị treo, hoặc  tạm dừng, hoặc ứng dụng thường xuyên bị tắt đột ngột, thậm  chí, đôi khi điện thoại bị khởi động lại. Điều này có thể là do  phần mềm độc hại đang làm quá tải tài nguyên hoặc xung đột  với các ứng dụng khác. 

 Dữ liệu sử dụng hàng tháng cao hơn nhu cầu hoặc bỗng  nhiên tăng đột biến, dẫn đến cước phí dữ liệu phải trả tăng cao.  Điều này có thể là do dữ liệu từ máy bị chuyển lên máy chủ điều  khiển của hacker thông qua kết nối mạng. 

 Ứng dụng lạ, không phải do mình cài, bỗng xuất hiện, rất  có thể đây là một phần mềm độc hại hoặc phần mềm gián điệp. 

Vì sao an toàn mạng đơn giản như rửa tay bằng xà phòng? 

 Chỉ cần có ý thức và thói quen đúng, mỗi người đã tự có  thể bảo vệ mình, hạn chế đến 80% nguy cơ, rủi ro, 20% còn lại  thì chỉ có những kẻ tấn công chuyên nghiệp, bỏ ra một nguồn  lực rất lớn, mới có thể đe dọa được.  

 Mỗi người hãy tự hiểu rõ các ứng dụng mà mình đã cài  trên điện thoại thông minh của mình như chính cơ thể mình.  Điện thoại thông minh cho phép người dùng kiểm soát, cấp  quyền phù hợp cho từng ứng dụng theo nhu cầu chức năng  sử dụng. Bạn hãy xóa các ứng dụng mà mình không dùng, tự  mình phân quyền cho các ứng dụng mình cần một cách hợp  lý, ví dụ, ứng dụng “Lịch vạn niên” thì không cần đến quyền  truy cập vào Danh bạ hay Định vị bạn, không cần cấp cho ứng  dụng này quyền đó. Hãy chỉ cài đặt ứng dụng từ các kho  chính thức, với iPhone là Apple Store và với các điện thoại  dùng Android là Google Play Store. Hạn chế tối đa việc cài các  ứng dụng trôi nổi không rõ nguồn gốc. 

 Hãy thiết lập cho mình mật khẩu mạnh khi sử dụng điện  thoại và các ứng dụng, hãy luôn cập nhật lên bản mới nhất  của hệ điều hành và ứng dụng.  

 Hãy cài đặt các ứng dụng bảo mật cho chiếc điện thoại  thông minh của mình, giống như trang bị thêm khóa cho tài  sản của mình. Việt Nam có những ứng dụng rất tốt, chẳng hạn  như phần mềm bảo mật điện thoại thông minh của BKAV,  CMC hay Viettel. 

Nếu gặp sự cố thì hỏi ai ? 

 Hãy liên hệ Trung tâm Giám sát an toàn không gian  mạng quốc gia, Cục An toàn thông tin của Bộ Thông tin và  Truyền thông để được tư vấn, hỗ trợ.  

 Địa chỉ trực tuyến tư vấn, hỗ trợ cho người dân tại:  https://khonggianmang.vn/

MỖI NGƯỜI DÂN CẦN CHUẨN BỊ  CHO MÌNH NHỮNG GÌ ? 

 Không ngừng học hỏi, không ngừng nâng cao nhận  thức, mỗi ngày mỗi người tự học cho mình những điều mới.  Khi đã 76 tuổi, Bác Hồ vẫn nói: Tự tôi, ngày nào cũng học. Nếu  có điều chưa biết, hãy tìm hiểu, học hỏi và học từ những  người xung quanh, từ những gì đã có sẵn, được chia sẻ từ  những địa chỉ tin cậy. Nếu có điều gì đã biết, đã tâm đắc, hãy  hướng dẫn, chia sẻ với những người xung quanh. Người trẻ  hướng dẫn người già và trẻ em. Người biết nhiều hướng dẫn  người biết ít, người biết ít hướng dẫn người chưa biết. Việc  hướng dẫn, chia sẻ với mọi người kỹ năng số là giúp cho chính  mình có một thế giới số an toàn, lành mạnh và tốt đẹp hơn.  

CHUYỂN ĐỔI SỐ DOANH NGHIỆP LÀ GÌ ? 

 Chuyển đổi số mang lại thay đổi lớn, làm gián đoạn toàn  bộ nhiều ngành công nghiệp, đồng thời, lại tạo ra sự sáng tạo  phá hủy giúp một số doanh nghiệp tăng trưởng và phát triển  kỷ lục. Nhiều tập đoàn lớn, lâu đời chật vật trong khi các  doanh nghiệp mới, nhỏ và linh hoạt hơn nhờ áp dụng những  mô hình kinh doanh mới. Nhưng cơ hội vẫn dành cho tất cả.  

 Chuyển đổi số doanh nghiệp có thể thực hiện thông qua  việc tư duy lại hướng kinh doanh, đánh giá lại chuỗi giá trị, kết  nối lại với khách hàng và cấu trúc lại doanh nghiệp. 

Sáng tạo phá hủy là gì ? 

 Vòng xoáy sáng tạo liên tục hình thành các phát kiến mới  và nghiền nát những cái cũ trên đường đi của nó. Nền công  nghiệp ô tô ra đời dẫn đến sự tiêu vong của thế giới đã từng bị  chiếm lĩnh bởi những chiếc xe ngựa. Sự ra đời của máy tính cá  nhân là tiếng chuông gióng lên cho sự cáo chung của những  chiếc máy tính cồng kềnh, khổng lồ và thô kệch. Sự xuất hiện  của máy ảnh kỹ thuật số đã đưa máy ảnh phim một thời ngự  trị trên đỉnh cao thế giới trong phần lớn thế kỷ 20 vào bảo tàng  lịch sử của những phát minh vĩ đại của nhân loại. Phát kiến về  công nghệ nghe nhạc mới với trung tâm là điện thoại và iPod  đã tiễn đưa người khổng lồ Walkman của Sony và công nghệ  đĩa CD đi vào dĩ vãng. Đó là những sáng tạo phá hủy.  

Triển khai ERP đã phải là chuyển đổi số chưa ? 

 ERP là tin học hóa các quy trình hoạt động của doanh  nghiệp nhằm mục đích làm cho hoạt động của doanh nghiệp  trôi chảy, nhịp nhàng. Có thể hình dung ERP giống như hệ  thần kinh thực vật, điều khiển các cơ quan trong cơ thể một  cách tự động, phản ứng lại với các thay đổi bên ngoài theo  các phản xạ vô điều kiện, được lập trình sẵn từ trước. 

 Chuyển đổi số là tập trung vào đổi mới tổng thể, tăng  cường khả năng thích ứng, tập trung nhiều hơn vào việc thu  thập, xử lý, tích hợp dữ liệu, tri thức hữu ích cho tất cả các cấp  ra quyết định, dựa trên dữ liệu. Có thể hình dung chuyển đổi  số giống với hệ thần kinh trung ương, giúp doanh nghiệp trở  nên thông minh, có khả năng sáng tạo, thích nghi nhanh  chóng và hiệu quả với các thay đổi. 

 Có thể nói chuyển đổi số là mức độ phát triển cao hơn.  Các doanh nghiệp lớn, đặc biệt ở các nước phát triển, đã triển  khai ERP từ lâu, nay chuyển đổi số sẽ tập trung vào tích hợp  dữ liệu và phân tích kinh doanh nhiều hơn. Các doanh nghiệp  Việt Nam phần lớn chưa có ERP, do đó, quá trình chuyển đổi  số bao hàm cả việc tự động hóa quy trình bằng ERP.  

 Cần lưu ý là chuyển đổi số liên quan đến thay đổi mô  hình và các quy trình kinh doanh nên việc ứng dụng ERP  không nên tiến hành một cách máy móc. Nhiều giải pháp ERP  rất hoàn thiện, đắt đỏ trong quá khứ không chắc sẽ còn phù  hợp trong tương lai số. Với lợi thế của người đi sau, các doanh  nghiệp Việt Nam có thể tiến thẳng lên các giải pháp ERP  thông minh hơn, tích hợp tốt hơn với quá trình chuyển đổi số  hoặc sinh ra để phục vụ quá trình chuyển đổi số.  

Doanh nghiệp vừa và nhỏ chuyển đổi số theo hướng nào ? 

 Hợp tác xã nông nghiệp thu hoạch ca cao, bán ca cao  bao nhiêu năm qua nhưng luôn phải đối mặt với khó khăn,  thách thức và biến động thị trường. Rồi một ngày, có 2 chàng  thanh niên cũng vẫn là những nguyên liệu đó đã làm nên một  câu chuyện khác. Họ lựa chọn kỹ lưỡng nguyên liệu ca cao tốt  nhất, để làm nên những thanh sô-cô-la hảo hạng nhất.  Nhưng họ không bán sô-cô-la, mà họ bán một thứ quà tặng  sang trọng. Giấy gói thanh sô-cô-la được lựa chọn từ chất liệu  lụa truyền thống của Việt Nam. Họa tiết thêu tay trên lụa được  thiết kế bằng công nghệ số hiện đại. Họ không bán hàng ở thị  trường Việt Nam trước mà họ chọn thị trường châu Âu và Mỹ  trước. Doanh nghiệp của họ chỉ khoảng 10 người nhưng  doanh thu hàng triệu đô. Đó chính là một doanh nghiệp vừa  và nhỏ có tên gọi là Marou Chocolate đặt trụ sở tại Thủ Đức,  Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. 

 Chuyển đổi số là chuyển đổi tư duy và nhận thức. Tương  tự như trên, một xưởng gỗ có thể tự đặt câu hỏi là mình vẫn  đóng và bán đồ gỗ như bao nhiêu năm qua hay mình sẽ bán  thiết kế đồ gỗ nội thất theo nhu cầu của khách hàng, cho phép khách hàng được tham gia có ý kiến đối với đồ gỗ của họ  theo cách họ muốn, được nhìn trực quan phiên bản số 3D  trước khi quyết định lựa chọn? Doanh nghiệp vừa và nhỏ chỉ  cần đổi mới nhận thức và đưa ra bài toán. Công nghệ số sẽ  giúp giải quyết.  

Doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể chuyển đổi số nhanh  hơn, tiết kiệm hơn, hiệu quả hơn thông qua việc sử dụng các  nền tảng. Chẳng hạn, 1Office, một nền tảng quản trị doanh  nghiệp tổng thể của Việt Nam cho phép một doanh nghiệp khác sử dụng mọi dịch vụ, từ quản trị nhân sự, kế toán, đến bán  hàng, kê khai thuế một cách nhanh chóng, không cần phải đầu  tư, không cần có nhân lực kỹ thuật để vận hành, với chi phí  theo đầu người chỉ vào khoảng 30.000 đồng /1 người /1 tháng. Một doanh nghiệp vừa và nhỏ có 10 người chỉ phải trả  300.000 đồng/1 tháng, nếu thấy hiệu quả thì dùng tiếp, không  hiệu quả thì thôi.  

Kinh tế số là gì ? 

 Kinh tế số gồm ngành công nghiệp ICT, ngành công  nghiệp viễn thông, ngành bán hàng hóa dựa trên các nền tảng ICT mà ta vẫn gọi là thương mại điện tử, ngành bán dịch  vụ dựa trên các nền tảng ICT mà ta vẫn gọi là kinh doanh số như dịch vụ đặt phương tiện giao thông, dịch vụ đặt nhà hàng,  khách sạn.